Con người có năm giác quan cơ bản: xúc giác, thị giác, thính giác, khứu giác và vị giác. Các cơ quan cảm nhận liên quan đến mỗi giác quan sẽ gửi thông tin đến não để giúp chúng ta hiểu và nhận thức thế giới xung quanh. Vậy bạn có biết về các giác quan của con người nói chung và xúc giác là gì nói riêng?
Tổng quan về 5 giác quan của con người
Con người có 5 giác quan
Ngay khi bạn thức dậy, năm giác quan cũng đã hoạt động hết mình. Ánh sáng mặt trời chiếu qua cửa sổ, mùi thơm từ một bát phở, tiếng đồng hồ báo thức,… Tất cả những khoảnh khắc này được tạo ra bởi môi trường xung quanh. Nhưng để cảm nhận được nó bạn cần phải dựa vào những giác quan của mình.
5 giác quan tương ứng với các bộ phận trên cơ thể/cơ quan cảm giác. Cụ thể là: Tai (thính giác)
- Da và tóc (sờ)
- Mắt (thị giác)
- Lưỡi (vị giác)
- Mũi (khứu giác)
Dữ liệu do các cơ quan cảm giác của bạn thu thập sẽ giúp não bạn hiểu được môi trường xung quanh. Đây là chìa khóa để đưa ra các quyết định. Bây giờ đã đến lúc đi sâu hơn về từng giác quan và tìm hiểu cách bạn thu thập thông tin về âm thanh, kết cấu, điểm tham quan, vị giác và mùi mà bạn gặp phải.
Xúc giác là gì?
Theo Từ điển Bách khoa Triết học Stanford, xúc giác được cho là giác quan đầu tiên mà con người phát triển. Bộ phận cơ thể tương quan với xúc giác là da.
Da là cơ quan lớn nhất trên cơ thể và cũng là cơ quan cảm giác chính cho xúc giác của bạn. Xúc giác có vẻ đơn giản nhưng thực tế nó lại phức tạp hơn so với những gì bạn nghĩ đấy. Cơ thể của bạn có thể phát hiện các hình thức xúc giác khác nhau.
Xúc giác
Xúc giác có thể được cảm nhận trên toàn cơ thể. Các dây thần kinh phát hiện sự va chạm sẽ gửi thông tin của chúng đến não qua hệ thống thần kinh ngoại vi. Đây là những dây thần kinh phân nhánh từ tủy sống và đi đến toàn bộ cơ thể.
Các dây thần kinh nằm dưới da gửi thông tin đến não của bạn về những gì bạn chạm vào. Có các tế bào thần kinh chuyên biệt cho các cảm giác xúc giác khác nhau. Ví dụ, da trên đầu ngón tay của bạn có các cơ quan cảm ứng khác với da trên cánh tay và chân của bạn.
Đầu ngón tay có thể phát hiện ra những thay đổi về kết cấu và áp lực, như cảm giác của giấy nhám hoặc khi nhấn một nút. Cánh tay và chân được bao phủ bởi lớp da giúp phát hiện tốt nhất sự co duỗi và chuyển động của các khớp. Da trên tay chân của bạn cũng gửi thông tin đến não của bạn về vị trí của cơ thể bạn.
Da môi và lòng bàn chân nhạy cảm hơn khi chạm nhẹ. Lưỡi và cổ họng của bạn có các cơ quan cảm ứng riêng. Các dây thần kinh này cho não biết nhiệt độ của thức ăn hoặc đồ uống của bạn.
Vị giác là gì?
Vị giác sẽ được cung cấp bởi cơ quan cảm giác là lưỡi. Nó cho phép não bộ của bạn tiếp nhận thông tin về thực phẩm bạn ăn. Khi thức ăn được nhai và trộn với nước bọt, lưỡi của bạn bận rộn thu thập dữ liệu cảm quan về hương vị của bữa ăn.
Em bé nếm vị chua
Những nốt sần nhỏ trên lưỡi được gọi là chồi vị giác có nhiệm vụ truyền vị giác đến não của bạn. Ở trung tâm của các chồi vị giác này là 40–50 tế bào vị giác chuyên biệt. Các phân tử từ thức ăn của bạn liên kết với các tế bào chuyên biệt này và tạo ra các xung thần kinh. Bộ não của bạn diễn giải những tín hiệu này để bạn biết thức ăn của bạn có vị như thế nào.
Có năm vị cơ bản được lưỡi của bạn cảm nhận và gửi đến não. Chúng có vị ngọt, chua, đắng, mặn và vị umami. Vị cuối cùng, umami, bắt nguồn từ từ tiếng Nhật có nghĩa là vị ngọt thịt.
Trước đây họ cho rằng có những vùng trên lưỡi dành riêng cho từng vị trong số năm vị. Tuy nhiên nó không đúng. Thay vào đó, nghiên cứu hiện tại cho thấy mỗi vị có thể được phát hiện ở bất kỳ điểm nào trên lưỡi.
Vì vậy, trong bữa ăn, não của bạn liên tục nhận thông tin về các loại thực phẩm bạn ăn. Vị giác từ các phần khác nhau của bữa ăn được kết hợp khi bạn nhai và nuốt. Mỗi hương vị được cảm nhận bởi lưỡi sẽ giúp não bộ cảm nhận được hương vị của thức ăn.
Thị giác là gì?
Thị giác, hay việc nhận thức mọi thứ bằng mắt, là một quá trình phức tạp. Đầu tiên, ánh sáng phản chiếu một vật đối với mắt. Lớp ngoài trong suốt của mắt được gọi là giác mạc sẽ uốn cong ánh sáng đi qua lỗ của đồng tử. Mống mắt (là phần có màu của mắt) hoạt động giống như màn trập của máy ảnh, thu lại để tắt ánh sáng hoặc mở rộng hơn để thu được nhiều ánh sáng hơn.
Mắt nhìn cuộc sống xung quanh
Khi đó, thủy tinh thể của mắt sẽ bẻ cong ánh sáng và tập trung vào võng mạc, nơi chứa đầy các tế bào thần kinh hình nón và hình que. Các tế bào hình nón chuyển ánh sáng thành màu sắc, tầm nhìn trung tâm và các chi tiết. Các tế bào hình que truyền ánh sáng thành tầm nhìn và chuyển động ngoại vi. Các loại que cũng cung cấp cho con người tầm nhìn khi có ánh sáng hạn chế, như vào ban đêm. Thông tin được dịch từ ánh sáng được gửi dưới dạng các xung điện đến não qua dây thần kinh thị giác.
Những người không có thị giác (khiếm thị) sẽ có thính giác, vị giác, xúc giác và khứu giác được tăng cường ( theo một nghiên cứu tháng 3 năm 2017 được công bố trên tạp chí PLOS One). Trí nhớ và kỹ năng ngôn ngữ của họ cũng có thể tốt hơn những người bẩm sinh có thị giác.
Thính giác là gì?
Âm thanh giúp bạn cảm nhận môi trường xung quanh. Tai có thể nghe được những âm thanh bạn yêu thích, giọng người thân, một bài nhạc,… cũng có thể cảnh báo bạn về những nguy cơ tiềm ẩn. Nhờ thính giác của bạn, não của bạn có thể sử dụng những tiếng ồn này để đảm bảo an toàn cho bạn.
Thính giác giúp bạn nghe được âm thanh
Tai của bạn thu thập loại thông tin cảm giác cho não của bạn. Và nó phát ra dưới dạng sóng âm thanh. Mỗi sóng âm là một dao động với tần số riêng. Tai của bạn tiếp nhận và khuếch đại các sóng âm thanh và não của bạn diễn giải chúng dưới dạng đối thoại, âm nhạc, tiếng cười, hoặc nhiều hơn nữa.
Âm thanh được truyền qua tai ngoài và dẫn vào ống thính giác bên ngoài. Sau đó, sóng âm thanh đến màng nhĩ. Đây là một tấm mô liên kết mỏng rung động khi sóng âm thanh tác động vào nó.
Các rung động truyền đến tai giữa. Ở đó, các xương thính giác – ba chiếc xương nhỏ gọi là xương mác (búa), xương mác (đe) và xương bàn đạp (kiềng) – rung lên. Xương bàn đạp đẩy một cấu trúc gọi là cửa sổ hình bầu dục vào và ra, gửi rung động đến cơ quan Corti. Cơ quan xoắn ốc này là cơ quan thụ cảm cho thính giác. Các tế bào lông nhỏ trong cơ quan Corti chuyển các rung động thành xung điện. Sau đó, các xung truyền đến não qua các dây thần kinh cảm giác.
Tai trong được kết nối với dây thần kinh tiền đình, mang thông tin cân bằng và âm thanh đến não.
Khứu giác
Giác quan thứ năm và cuối cùng là khứu giác. Khứu giác, hay chính là việc ngửi có cơ quan cảm giác phát hiện ra nó được kết nối trực tiếp với não. Điều này làm cho khứu giác của bạn trở nên cực kỳ mạnh mẽ.
Mùi xâm nhập vào cơ thể bạn qua mũi. Chúng đến từ các hạt trong không khí khi bạn thở. Hít sâu bằng mũi hoặc nghiêng người về phía nguồn phát ra mùi có thể làm tăng mùi.
Mùi thơm từ trái táo sẽ giúp bạn thoải mái
Bên trong mũi của bạn có một dây thần kinh lớn gọi là khứu giác. Nó kéo dài từ đỉnh mũi của bạn và cắm trực tiếp vào não của bạn. Các phân tử trong không khí hít vào bằng mũi sẽ kích hoạt phản ứng thần kinh của khứu giác. Nó nhận biết mùi và ngay lập tức thông báo cho não của bạn.
Nồng độ cao hơn của các phân tử mùi tạo ra sự kích thích não bộ sâu hơn bởi khứu giác. Điều này làm cho mùi hương mạnh mẽ không hấp dẫn và buồn nôn. Bạn cần khứu giác vì nhiều lý do. Những mùi khó chịu, nồng nặc rất tốt trong việc cảnh báo não của bạn rằng thực phẩm bạn sắp ăn đã bị hỏng.
Mùi ngọt ngào, dễ chịu giúp bạn cảm thấy thoải mái. Mùi do cơ thể tạo ra (pheromone) thậm chí còn giúp bạn gắn kết với những người thân yêu của mình. Dù là mùi hương nào, não và mũi của bạn cũng hoạt động như một nhóm để bạn có thể tận hưởng nó.
Có hay không giác quan thứ 6 và giác quan thứ 7?
Có không ít nhận định cho rằng con người có 6 giác quan, 7 giác quan thay vì 5 giác quan truyền thống như kể trên. Vậy giác quan thứ 6 và giác quan thứ 7 là gì?
Giác quan thứ 6
Theo Live Science, giác quan này có tên tiếng anh là proprioception hay sự nhận cảm. Nó là giác quan giúp não bộ biết vị trí của cơ thể trong không gian.
Giác quan này gồm việc cảm nhận được sự chuyển động cũng như vị trí của tứ chi, cơ bắp. Ví dụ như giác quan này cho phép một người có bước lên cầu thang dù mắt không nhìn thấy.
Giác quan thứ 7
Giác quan này được cho là khả năng rằng thần giao cách cảm. Có thể hiểu như bạn có thể cảm giác mình bị nhìn chằm chằm và những linh cảm dường thuộc phạm trù tâm linh.
Tuy nhiên chưa có một chứng minh khoa học nào về sự tồn tại của giác quan thứ 7 cả.
Sự kết hợp các giác quan mang lại cảm giác mạnh
Hiếm khi bộ não của bạn đưa ra quyết định dựa trên thông tin từ một giác quan duy nhất. Các giác quan của bạn phối hợp với nhau để vẽ nên một bức tranh hoàn chỉnh về môi trường của bạn.
Khứu giác + Vị giác = Hương vị
Hương vị là một từ thường được sử dụng để mô tả thức ăn. Nhưng hương vị thực sự là sự kết hợp của vị giác và khứu giác.
Ăn ngon là kết hợp của mùi và vị
Năm vị đã nói trước đó không mô tả chính xác trải nghiệm ăn một bữa ăn. Thật khó để gán vị ngọt, mặn, chua, đắng hoặc umami cho một thứ gì đó như bạc hà hoặc dứa. Nhưng não của bạn không phải diễn giải hương vị từ duy nhất vị giác của bạn. Khứu giác của bạn cũng giúp ích. Đây được gọi là phản ứng khứu giác sau mũi.
Khi bạn ăn, các phân tử sẽ di chuyển đến khoang mũi thông qua lối đi giữa mũi và miệng. Khi đến nơi, chúng được phát hiện bởi khứu giác và được giải thích trong não. Vị giác của bạn cũng thu thập thông tin vị giác. Dữ liệu cảm giác này từ mũi và lưỡi của bạn được não bộ tổng hợp và được coi là hương vị.
Với lưỡi và mũi cùng hoạt động, trải nghiệm khi ăn bạc hà không chỉ là vị đắng. Đó là một món ăn mát mẻ, sảng khoái và ngon miệng. Và một lát dứa không chỉ có vị chua. Nó thơm, ngọt và chua.
Bạn có thể biết mùi ảnh hưởng đến hương vị như thế nào bằng cách bịt mũi khi ăn. Cắt bỏ đường đi của mùi hương khiến bạn nhận thấy hương vị món ăn giảm đáng kể. Ngược lại, bạn có thể nhận được nhiều hương vị từ thức ăn hơn bằng cách nhai chậm. Bằng cách đó, mùi hương của nó có thể được phát hiện trong mũi nhiều hơn.
Khứu giác kết hợp cùng trí nhớ
Một số mùi nhất định có thể mang lại những ký ức mạnh mẽ trong tâm trí. Các nghiên cứu cho rằng vị trí của khứu giác trong não chịu trách nhiệm về mùi kích hoạt ký ức cảm xúc.
Đó là do khứu giác kết nối trực tiếp với não ở hai nơi: hạch hạnh nhân và hồi hải mã. Những vùng này liên kết chặt chẽ với cảm xúc và trí nhớ. Khứu giác là một trong năm giác quan duy nhất của bạn di chuyển qua những vùng này. Điều này có thể giải thích tại sao mùi và nước hoa có thể gợi lên những cảm xúc và ký ức mà thị giác, âm thanh và kết cấu không thể.
Một số mẹo giúp chăm sóc 5 giác quan của bạn
Các giác quan giúp cuộc sống của bạn thêm màu sắc, thú vị. Chúng sẽ bị suy giảm khi bạn dần già đi. Do đó việc chăm sóc, bảo vệ chúng là vô cùng quan trọng.
- Hãy thận trọng với thính giác của bạn. Tiếp xúc lâu dài với tiếng ồn lớn có thể làm hỏng các màng tạo âm thanh trong tai của bạn. Nghe nhạc ở âm lượng thấp, vừa phải.
- Đeo kính râm để giữ mắt của bạn an trước ánh nắng mặt trời. Tham khảo các bài tập nguyên lý thị giác. Bạn cũng có thể giúp hỗ trợ thị lực của mình bằng cách ăn thực phẩm giàu vitamin A.
- Bảo vệ làn da nhạy cảm của bạn với kem chống nắng và kem dưỡng ẩm. Và uống đủ nước để tránh mất nước.
- Phát triển khẩu vị với một chế độ ăn uống có nhiều vitamin và khoáng chất. Ăn nhiều trái cây, nhiều rau,…
Trên đây là một số thông tin khái lược về xúc giác là gì cũng như cả 5 giác quan của con người. Hãy chăm sóc những giác quan này thật tốt để cuộc sống của bạn thêm đa sắc nhé.
