Miêu tả là gì? Văn miêu tả là gì? Đặc điểm và yêu cầu của văn miêu tả

Miêu tả là gì?

Có 6 phương thức biểu đạt trong văn bản, bao gồm: tự sự, miêu tả, biểu cảm, thuyết minh, nghị luận, hành chính – công vụ.

Miêu tả là phương thức dùng ngôn ngữ để kể một chuỗi sự việc có trình tự và dẫn tới kết thúc. Bên cạnh truyền tải nội dung câu chuyện, tự sự còn khắc hoạ tính cách nhân vật. Thông qua đó, chúng ta còn cảm nhận được những bài học, thông điệp sâu sắc, mới mẻ về con người, cuộc sống.

Văn miêu tả là gì?

Văn miêu tả là loại văn nhằm giúp người đọc, người nghe hình dung những đặc điểm, tính chất nổi bật của sự vật, sự việc, con người, phong cảnh,…làm cho những cái đó như hiện lên trước mắt người đọc, người nghe. Trong văn miêu tả, năng lực quan sát của người viết, người nói thường được bộc lộ rõ nhất.

Đặc điểm và yêu cầu của văn miêu tả

– Văn miêu tả là loại văn mang tính thẩm mĩ cao: văn miêu tả đòi hỏi người viết phải thể hiện được cái mới mẻ, cái riêng trong cách quan sát, cách cảm nhận.

– Văn miêu tả luôn có sự chân thật: trong văn miêu tả, cái mới, cái riêng phải gắn với cái chân thật.

– Ngôn ngữ trong văn miêu tả giàu cảm xúc, giàu hình ảnh, giàu nhịp điệu, âm thanh.

– Muốn miêu tả được, trước hết người ta phải biết quan sát, rồi từ đó nhận xét, liên tưởng, tưởng tượng, ví von, so sánh,… để làm nổi bật lên những đặc điểm tiêu biểu của sự vật.

Những năng lực cần có khi làm văn miêu tả

Người viết văn miểu tả muốn câu văn diễn tả được đúng những gì mà bản thân mong muốn một cách hấp dẫn, cần có các kĩ năng bao gồm: quan sát; liên tưởng hình dung về sự vật hiện tượng, ví von; so sánh những sự vật hiện tượng mà mình muốn miểu tả.

• Quan sát: nhìn nhận, xem xét sự vật.
• Nhận xét liên tưởng hình dung về sự vật đặt trong tương quan các sự vật xung quanh.
• So sánh, ví von: Thể hiện tư duy liên tưởng độc đáo riêng của người viết hình dung, cảm nhận về sự vật, hiện tượng miêu tả.

Các dạng văn miêu tả

Văn miêu tả được phân chia thành 3 loại chính như sau, đối với mỗi loại sẽ đòi hỏi kĩ năng miêu tả tinh tế khác nhau trong từng dạng bài. Cụ thể như sau:

Văn tả cảnh

Văn tả cảnh là bài văn gợi tả những bức tranh về thiên nhiên hay cảnh sinh hoạt như gợi ra trước mắt người đọc về đặc điểm từng nét riêng của cảnh.

– Yêu cầu văn tả cảnh:

Yêu cầu đầu tiên của phương pháp tả cảnh là xác định đối tượng miêu tả: Cảnh nào? Ở đâu? Vào thời điểm nào?

Quan sát và lựa chọn được những hình ảnh tiêu biểu nhất.

Trình bày những điều đã quan sát được theo một thứ tự nhất định.

– Bố cục bài văn miêu tả cảnh:

+ Mở bài: Giới thiệu cảnh sẽ được tả.

+ Thân bài: Tập trung vào tả cảnh vật chi tiết theo một thứ tự nhất định, có thể theo một số trường hợp sau:

• Từ khái quát rồi đến cụ thể (hoặc ngược lại)
• Không gian tả từ trong ra ngoài (hoặc ngược lại)
• Không gian tả từ trên xuống dưới (hoặc ngược lại)

+ Kết bài: cuối bài văn ta cảnh người viết phát biểu cảm tưởng về cảnh vật đó.

Văn tả người

Văn tả người là gợi tả về các nét ngoại hình, tính cách, hành động hay lời nói… của một nhân vật cụ thể được miêu tả.

– Phân biệt đối tượng miêu tả theo từng yêu cầu:

• Tả chân dung của nhân vật (cần tả nhiều về ngoại hình, tính cách,…)
• Tả người trong tư thế làm việc (cần tả người trong hành động: chú ý đến các chi tiết thể hiện cử chỉ, trạng thái cảm xúc,…)

– Bố cục bài văn tả người lớp 6

+ Mở bài: Giới thiệu đôi nét về người được tả (cần chú ý đến mối quan hệ của người viết với nhân vật được miêu tả, tên, giới tính và ấn tượng chung về người đó)

+ Thân bài:

• Miêu tả khái quát về vóc dáng, tuổi tác, nghề nghiệp,…
• Tả chi tiết về ngoại hình, cử chỉ, hành động hay lời nói… (chú ý nếu là bài ăn tả người trong công việc bạn cần quan sát tinh tế vào các động tác của từng bộ phận: khuôn mặt thay đổi ra sao, trạng thái cảm xúc như thế nào, ánh mắt,…).
• Ví dụ: Dượng Hương Thư nhìn như một pho tượng đồng đúc, các bắp thịt nổi lên cuồn cuộn, hai hàm cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa ghì trên ngọn sào y như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ.
• Thông qua miêu tả để khơi gợi về tính cách nhân vật: Qua tả các chi tiết mà người đọc có thể cảm nhận, hình dung được nét tính cách của đối tượng cũng như thái độ của người miêu tả đối với đối tượng đó

+ Kết bài: Nhận xét hoặc nêu cảm nghĩ của chính người viết về người được miêu tả.

Miêu tả sáng tạo

Đối tượng miêu tả sáng tạo thường xuất hiện trong hình dung tưởng tượng của người viết có bắt nguồn từ một cơ sở thực tế nào đó là: Người hay cảnh vật.

– Yêu cầu khi miêu tả sáng tạo:

• Tả cảnh tưởng tượng: Phải bám vào một số nét thực trong đời sống. Ví dụ khi miêu tả một phiên chợ trong tưởng tượng của em, bạn cần dựa trên những đặc điểm vốn thường xảy ra của cảnh đó để làm cơ sở tưởng tượng như:
• Không khí của quang cảnh, số lượng người đến với những lứa tuổi, tầng lớp nào?
• Chợ sẽ diễn ra ở địa điểm nào?
• Thời tiết khí hậu lúc đó ra sao?….
• Những cơ sở đó là thực tế để bạn tưởng tượng thêm theo ý định của mình.

Tả người trong tưởng tượng: Nhân vật thường là những người có các đặc điểm khác biệt với người thường như là các nhân vật ông Tiên, ông Bụt có trong cổ tích hay một người anh hùng trong truyền thuyết….Cần dựa vào một số đặc điểm có tính bản chất để tưởng tượng ra những nét ngoại hình cho phù hợp đặc biệt là tạo được sự hấp dẫn.

Lưu ý: Dù miêu tả theo cách nào hay đối tượng nào chúng ta cũng cần chú ý vận dụng ví von so sánh để sao cho bài văn miêu tả dễ hình dung, sinh động có nét độc đáo mang tính cá nhân riêng biệt.

Các bước làm bài văn miêu tả hay nhất

– Trong văn miêu tả, năng lực quan sát của người viết, người nói thường bộc lộ rõ nét nhất.

Muốn làm được văn tả cảnh, người viết cần phải:

• Xác định được đối tượng cần được miêu tả;
• Quan sát, lựa chọn được ra những hình ảnh tiêu biểu nhất;
• Trình bày những điểm đã quan sát được theo một thứ tự nhất định.

– Bố cục của một bài văn tả cảnh sẽ thường có ba phần

• Mở bài: Giới thiệu cảnh cần được tả;
• Thân bài: Tập trung vào tả cảnh vật chi tiết theo một trình tự;
• Kết bài: Thường người miêu tả sẽ phát biểu cảm tưởng về cảnh vật miêu tả.

– Một số chi tiết cần chú ý khi làm bài văn miêu tả.

+ Về cảnh mùa đông, có thể nêu ra những đặc điểm sau

• • Bầu trời âm u, nhiều mây.
  • Gió lạnh, có thể có mưa phùn rải rác.
  • Cây cối rụng lá vàng chờ cành.
  • Chim tróc bay đi tránh rét hết.
  • Trong nhà, người ta đã đốt lửa sưởi.

+ Về khuôn mặt mẹ cần phải chú ý tới các đặc điểm

• • Hình dáng khuôn mặt mẹ (tròn, trái xoan,…).
  • Vầng trán mẹ.
  • Hai bên tóc ôm lấy khuôn mặt được búi gọn lên?
  • Đôi môi, đôi mắt,…
  • Nước da, vẻ hiền hậu, tươi tắn, rắn rỏi,…

+ Tả một em bé chỉ chừng 4 – 5 tuổi:

• • Mắt đen tròn, trong trẻo ngây thơ;
  • Môi hồng như son;
  • Chân tay mập mạp mũm mĩm;
  • Miệng cười toe toét;
  • Nước da trắng mịn màng;
  • Nói líu lo chưa sõi,…

+ Tả một cụ già cao tuổi:

• • Tóc trắng muốt da mồi;
  • Cặp mắt tinh anh;
  • Dáng vẻ chậm chạp hay nhanh nhẹn;
  • Giọng nói nhẹ nhàng trầm ấm,…

Ví dụ: Cô giáo đang say sưa giảng bài cho cả lớp: giọng cô trong trẻo, cử chỉ luôn âu yếm ân cần, đôi mắt lấp lánh đầy khích lệ,…

– Cần chú ý đến thứ tự khi miêu tả.

+ Tả quang cảnh của lớp học trong giờ kiểm tra bài tập làm văn:

• • Có thể miêu tả theo thời gian: Trống vào lớp. Cô giáo (thầy giáo) bước vào cho chép đề. Các bạn học sinh bắt tay vào làm bài. Kết thúc buổi làm bài, cả lớp thu, nộp bài cho thầy, cô.
  • Có thể theo trình tự không gian: Bên ngoài lớp. Trên bảng, cô (thầy) đang ngồi trên bàn giáo viên. Các bạn trong lớp đang bắt tay vào làm bài. Không khí cả lớp và tinh thần thái độ làm bài của các bạn ngồi cạnh người viết (hay với chính bản thân người viết).

+ Tả sân trường vào giờ ra chơi:

• • Miêu tả chiều theo không gian: Từ xa lại gần. Miêu tả theo thời gian trước, trong và sau giờ ra chơi. Cũng có thể có một cách miêu thứ ba là kết hợp cả không gian và thời gian (Cách này sẽ khó và phức tạp hơn). Trước hết, em hãy xác định trật tự miêu tả. Sau đó chọn cảnh sân trường vào giờ ra chơi để viết thành đoạn văn.
  • Miêu tả theo thứ tự của thời gian: Sân trường hoàn toàn vắng lặng trong giờ học. Hiệu lệnh trống giờ ra chơi vang lên, mọi người ùa ra. Có tốp nam chơi đá cầu, tốp nhảy dây, đá bóng, có tốp chỉ đứng xem, nói chuyện và tranh cãi nhau về điều gì đó. Có thể tả màu sắc quần áo, hay những tiếng cường nói, hò reo và một vài bạn học sinh tích cực nhất.

********************

 Giáo Dục