Vì sao có các mùa khác nhau? Điều gì tạo nên các mùa trong năm?

Vì sao có các mùa khác nhau?

Đáp án: 

Trái đất di chuyển theo quỹ đạo hình elip quanh Mặt trời và đồng thời xoay theo trục có vị trí nghiêng tương đối với bề mặt của quỹ đạo.  Việt Nam được hưởng khối lượng khác nhau của ánh sáng Mặt trời trong suốt một năm. Vì Mặt trời là nguồn ánh sáng và năng lượng của chúng ta, sự thay đổi cường độ và sự tập trung các tia mặt trời đã tạo nên sự thay đổi và xuất hiện các mùa trong năm: Mùa xuân, hạ, thu và đông ở nước ta.

Mùa là gì?

Mùa là sự phân chia của năm, nói chung dựa trên sự thay đổi chung nhất theo chu kỳ của thời tiết. Trong các khu vực ôn đới và vùng cực nói chung có bốn mùa rõ rệt: mùa xuân, mùa hạ (hay mùa hè), mùa thu và mùa đông. Trong một số khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới thì có thể người ta chỉ chia thành hai mùa là mùa mưa và mùa khô, dựa trên lượng mưa có sự thay đổi đáng kể hơn so với sự thay đổi của nhiệt độ. Trong một số khu vực khác của vùng nhiệt đới thì lại có sự phân chia thành ba mùa: mùa nóng, mùa mưa và mùa lạnh…

Vì sao lại có các mùa trong năm ?

Ngay từ thời xa xưa con người đã muốn hiểu về sự thay đổi thời tiết trong các mùa. Tại sao mùa hè nóng, mùa đông lạnh?

Tại sao ngày mùa xuân dài hơn ngày mùa đông? Tại sao đêm mùa đông dài hơn đêm mùa hè?

Tại sao lại có nhiều mùa trong nămLý thuyết hay nhất về sự hình thành của Mặt trăng nói rằng Trái đất sơ sinh và một thiên thể có kích thước bằng sao Hỏa tên là Theia đã va chạm vào thời kỳ đầu trong lịch sử của hệ Mặt trời. Những tàn tích còn lại được cho nổ tung lên không gian và cuối cùng kết hợp lại với nhau để tạo thành Mặt trăng.

Cuối cùng, Mặt trăng hình thành và độ nghiêng của Trái đất đã ổn định ở mức 23,5 độ như ngày nay. Điều này có nghĩa là trong một phần của năm, một nửa hành tinh nghiêng khỏi Mặt trời, trong khi nửa còn lại nghiêng về phía Mặt trời. Cả hai bán cầu vẫn nhận được ánh sáng mặt trời, nhưng một bán cầu nhận được ánh sáng mặt trời trực tiếp hơn khi nó nghiêng về phía Mặt trời vào mùa hè, trong khi bán cầu kia nhận được ít trực tiếp hơn trong mùa đông (khi nó nghiêng đi).

Biểu đồ này cho thấy độ nghiêng trục của Trái đất và ảnh hưởng của nó đến các bán cầu nghiêng về phía Mặt trời qua các thời điểm khác nhau trong năm.

Khi bán cầu bắc nghiêng về phía Mặt trời, người dân ở khu vực đó của thế giới sẽ trải qua mùa hè. Đồng thời, bán cầu nam nhận được ít ánh sáng hơn, vì vậy mùa đông xảy ra ở đó. Các điểm chí và điểm phân được sử dụng hầu hết trong lịch để đánh dấu sự bắt đầu và kết thúc của các mùa nhưng bản thân chúng không liên quan đến nguyên nhân của các mùa.

Thay đổi theo mùa

Năm của chúng ta được chia thành bốn mùa: xuân, hạ, thu, đông. Trừ khi bạn đang sống ở đường xích đạo, mỗi mùa có các kiểu thời tiết khác nhau. Nói chung, trời ấm nóng hơn vào mùa xuân và mùa hè, và mát hơn vào mùa thu và mùa đông. Nếu hỏi hầu hết mọi người tại sao lạnh vào mùa đông và ấm nóng vào mùa hè và họ có thể sẽ trả lời rằng Trái đất phải gần Mặt trời hơn vào mùa hè và xa hơn vào mùa đông. Điều này dường như có ý nghĩa thông thường. Rốt cuộc, khi ai đó đến gần ngọn lửa, họ cảm thấy nóng hơn. Vậy tại sao sự gần Mặt trời lại không gây ra mùa hè nóng?

Trong khi đây là một quan sát thú vị, nhưng nó thực sự dẫn đến một kết luận sai lầm. Tại sao: Trái đất xa Mặt trời nhất vào tháng 7 (hơi nóng đấy) hàng năm và gần nhất vào tháng 12 (lạnh ghê), vì vậy lý do “gần” là sai. Ngoài ra, khi đó là mùa hè ở bán cầu bắc, mùa đông đang diễn ra ở bán cầu nam và ngược lại. Nếu lý do của các mùa chỉ là do sự gần của chúng ta với Mặt trời, thì nó sẽ ấm ở cả hai bán cầu Bắc và Nam vào cùng một thời điểm trong năm. Điều đó không xảy ra. Thực sự độ nghiêng là lý do chính khiến chúng ta có các mùa. Nhưng, có một yếu tố khác cần xem xét.Tất cả các hành tinh đều có độ nghiêng trục, kể cả những hành tinh khí khổng lồ. Độ nghiêng của sao Thiên Vương quá nghiêm trọng nên nó “lăn” xung quanh Mặt trời ở phía nó.

Trời cũng nóng hơn vào buổi trưa

Độ nghiêng của Trái đất cũng có nghĩa là Mặt trời sẽ mọc lên và lặn ở các phần khác nhau của bầu trời vào các thời điểm khác nhau trong năm. Vào mùa hè, các đỉnh Mặt trời gần như trực tiếp trên cao, và nói chung là sẽ ở phía trên đường chân trời (tức là sẽ có ánh sáng ban ngày) trong nhiều thời gian hơn trong ngày. Điều này có nghĩa là Mặt trời sẽ có nhiều thời gian hơn để đốt nóng bề mặt Trái đất vào mùa hè, khiến nó càng trở nên nóng hơn. Vào mùa đông, có ít thời gian để làm nóng bề mặt hơn và mọi thứ cũng lạnh hơn một chút.

Những người quan sát nhìn chung có thể nhận thấy sự thay đổi vị trí trên bầu trời rõ ràng này khá dễ dàng. Trong suốt một năm, khá dễ dàng để ghi nhận vị trí của Mặt trời trên bầu trời. Vào mùa hè, nó sẽ cao hơn và mọc lên và đặt ở các vị trí khác với mùa đông. Đó là một dự án tuyệt vời cho bất kỳ ai thử và tất cả những gì họ cần là một bản vẽ hoặc bức tranh thô sơ về đường chân trời của địa phương ở phía đông và phía tây. Người quan sát có thể nhìn ra mặt trời mọc hoặc lặn mỗi ngày và đánh dấu vị trí của mặt trời mọc và lặn mỗi ngày để có được ý tưởng đầy đủ.

Quay lại Vùng lân cận

Vì vậy, có quan trọng vời việc Trái đất gần Mặt trời như thế nào không? Vâng, theo một nghĩa nào đó, nó không giống như mọi người mong đợi. Quỹ đạo của Trái đất quanh Mặt trời chỉ là hình elip. Sự khác biệt giữa điểm gần Mặt trời và điểm xa nhất là hơn 3% một chút. Điều đó không đủ để gây ra sự thay đổi nhiệt độ lớn. Nó dịch ra sự chênh lệch trung bình vài độ C. Sự chênh lệch nhiệt độ giữa mùa hè và mùa đông còn nhiều hơn thế. Vì vậy, sự gần không tạo ra sự khác biệt nhiều như lượng ánh sáng mặt trời mà hành tinh nhận được. Đó là lý do tại sao chỉ đơn giản giả định rằng Trái đất gần hơn trong một phần của năm so với phần khác là sai. Lý do cho các mùa của chúng ta rất dễ hiểu với hình ảnh về độ nghiêng của hành tinh của chúng ta và quỹ đạo của nó xung quanh Mặt trời.

Như vậy, do độ nghiêng trục Trái Đất, Mặt trời sẽ chiếu sáng tới bề mặt trái đất là khác nhau. Sự khác nhau về thời gian chiếu sáng, góc chiếu của tia sáng từ Mặt trời đến Trái Đất là nguyên nhân gây ra các mùa trong năm.

– Độ nghiêng trục của Trái đất đóng một vai trò lớn trong việc tạo ra các mùa trên hành tinh của chúng ta.
– Bán cầu (bắc hoặc nam) nghiêng về phía Mặt trời sẽ nhận được nhiều nhiệt hơn trong thời gian đó.

– Sự gần với Mặt trời KHÔNG phải là lý do cho các mùa.

– Ở bán cầu Bắc, các nước ôn đới có sự phân hóa khí hậu ra bốn mùa rõ rệt. Theo dương lịch, thời gian và đặc điểm các mùa như sau:

+ Mùa xuân: từ ngày 21-3 đến ngày 22 – 6. Mặt Trời di chuyển dần từ Xích đạo lên chí tuyến Bắc, lượng nhiệt dần dần tăng lên, ngày cũng dài thêm ra. Mặt đất mới bắt đầu tích lũy nhiệt, nên nhiệt độ chưa cao.

+ Mùa hạ: từ ngày 22-6 đến ngày 23 – 9. Lúc này, Mặt Trời từ chí tuyến Bắc chuyển dần về phía Xích đạo. Mặt đất vừa tích lũy nhiệt qua mùa xuân, lại nhận thêm được một lượng bức xạ lớn nên rất nóng, nhiệt độ tăng cao.

+ Mùa thu: từ ngày 23-9 đến ngày 22 – 12. Lúc này, Mặt Trời bắt đầu di chuyển về chí tuyến Nam, lượng bức xạ tuy có giảm, nhưng mặt đất vẫn còn lượng nhiệt dự trữ trong mùa trước, nên nhiệt độ vẫn chưa thấp lắm.

+ Mùa đông: từ ngày 22 – 12 đến ngày 21 – 3. Lúc này, Mặt Trời đã từ chí tuyến Nam trở về Xích đạo, lượng nhiệt tuy có tăng lên chút ít, nhưng Mặt đất đã tiêu hao hết lượng nhiệt dữ trữ nên trở nên rất lạnh.

– Những nước nằm trong vùng giữa hai chí tuyến, quanh năm hầu như lúc nào nhiệt độ cũng cao, sự phân hóa ra 4 mùa không rõ rệt. ở bán cầu Nam, bốn mùa diễn ra ngược với bán cầu Bắc.

– Nước ta và một số nước châu Á quen dùng âm – dương lịch, thời gian bắt đầu của các mùa được tính sớm hơn khoảng 45 ngày.

+ Mùa xuân từ ngày 4 hoặc ngày 5-2 (lập xuân) đến ngày 5 hoặc ngày 6 – 5 (lập hạ)

+ Mùa hạ là ngày 5 hoặc ngày 6-5 (lập hạ) đến ngày 7 hoặc ngày 8-8 (lập thu).

+ Mùa thu từ ngày 7 hoặc ngày 8-8 (lập thu) đến ngày 7 hoặc ngày 8-8 (lập đông).

+ Mùa đông từ ngày 7 hoặc ngày 8-8 (lập đông) đến ngày 4 hoặc ngày 5 – 2 (lập xuân).

– Như vậy, các ngày xuân phân, hạ chí, thu phân, đông chí là bốn ngày khởi đầu của bốn mùa ở các nước ôn đới và đồng thời cũng là bốn ngày giữa mùa ở các nước sử dụng âm – dương lịch.

Đặc điểm của 4 mùa trong năm ở Việt Nam

Mùa xuân

Mùa bắt đầu của một năm với bao điều tốt lành. Thời tiết ấm áp dần khiến cho cây cối đâm chồi nảy lộc xanh tươi. Muôn hoa khoe sắc, toả hương. Tiếng chim hót líu lo, tạo nên một khung cảnh tràn đầy sức sống. Vì thế, người ta mới nói mùa xuân là mùa sinh sôi – nảy nở nhất trong năm. Và đây cũng là mùa mà có nhiều lễ hội lớn được tổ chức, đặc biệt là Tết Nguyên Đán…Không chỉ là dịp để mọi người vui chơi mà còn là thời gian sum vầy tụ họp, quây quần bên nhau, là dịp cầu chúc may mắn và bình an. Khí hậu mùa xuân tương đối mát mẻ với nền nhiệt dao động từ 20 – 21 độ. Có thể nói 4 mùa trong năm thì đây – mùa xuân là mùa đẹp nhất bởi sự trẻ trung, tươi tắn của tiết trời.

Mùa hạ

Mùa hạ hay còn gọi là mùa hè, cái mùa mà oi bức, nắng nóng nhất trong năm, do Trái Đất đón nhận lượng nhiệt cực lớn từ Mặt Trời. Theo quan niệm của những người nông dân thì báo hiệu mùa vụ thu hoạch đến gần. Còn đối với các em học sinh là mùa vui chơi sau chín tháng học tập chăm chỉ. Cũng là mùa gắn kết các thành viên trong gia đình hay những bạn bè với nhau bằng những kỳ nghỉ hấp dẫn và những chuyến du lịch tuyệt vời. Đặc biệt, các tỉnh thuộc vùng Duyên hải miền Trung thường đón nhận những con gió Phơn, gây nên tình trạng khô và nóng nên dễ hoả hoạn, cháy rừng. Ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ của con người và động vật, cây cỏ khô héo. Nếu như tình trạng nắng nóng kéo dài quá lâu sẽ khiến cho nguồn nước bị khô cạn dần,…

Mùa thu

4 mùa trong năm ở Việt Nam không thể thiếu được hình ảnh lá vàng rơi lả tả. Những chiếc lá dần chuyển sang màu vàng nâu và lác đác rơi theo gió – một cảnh sắc trên cả tuyệt vời. Mùa thu với khí trời mát mẻ, không còn cái nắng nóng oi bức của mùa hè nữa. Vào những buổi sáng tinh mơ, những gợn sương mù bao phủ dày đặc hay đến khi màn đêm buông xuống, bạn sẽ cảm nhận được sự se se lạnh lạnh.

Mùa đông

Đến với miền Bắc bạn sẽ cảm nhận mùa đông rõ rệt nhất, nhiệt độ khoảng dưới 12 độ. Trời luôn lạnh giá, mây trời âm u, cây cối trơ trụi, những cơn mưa dai dẳng làm cho khí trời càng thêm lạnh lẽo. Có những nơi mà nhiệt độ giảm xuống rất thấp, làm cho suối, hồ bị đóng băng. Nếu bạn thích trải nghiệm đắm mình dưới làn tuyết trắng xoá thì đến Sapa, Mộc Châu,… thật sự nơi đây thật tuyệt. Tuy nhiên, tuyết rơi quá nhiều sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sức khoẻ con người, sự phát triển của động thực vật.

********************

 

 Giáo Dục