Thượng võ là gì? Tinh thần thượng võ là gì?

Thượng võ là gì?

Thượng võ” là một từ quen thuộc trong thể thao, nhất là võ thuật. Chúng ta thường nghe nói, chẳng hạn: “Cả hai đội đã thi đấu sòng phẳng, đúng tinh thần thượng võ”.

Võ (武, còn được đọc là vũ), là một từ Hán Việt chỉ “thuật đánh nhau bằng chân tay không hay bằng binh khí [như côn, kiếm…]” (Từ điển tiếng Việt, Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020).

Ta vẫn thấy các vận động viên đấu các môn võ thuật tay không hoặc dùng côn kiếm trong các dịp thi tài (Olympic chẳng hạn) hay trong các dịp lễ hội vui chơi. Là một môn thể thao rèn luyện khí chất, nâng cao sức khoẻ, nhưng môn võ còn đòi hỏi người chơi phải có thái độ đúng trong thi đấu và trong các ứng xử thể thao.

Thượng võ (尚武) là một kết hợp hai thành tố. Thượng (尚) nghĩa là “ham thích, coi trọng”; võ (武) là “nghề võ”, nghĩa chung của thượng võ là “ham thích võ nghệ”. Nhưng thượng võ còn một nét nghĩa thứ hai là “có khí phách và lòng hào hiệp”. Đây mới chính là nét nghĩa đáng lưu ý. Nó thể hiện cái hay, cái đẹp, cái đáng trân trọng trong mọi cuộc tranh tài thể thao.

Thượng võ chính là sự tôn sùng võ thuật; đề cao võ thuật; yêu chuộng cách hành xử thanh tao, cao cả của giới võ hiệp v.v. Chức năng của võ thuật là để “đánh nhau” nhưng “tôn sùng” võ thuật, “đề cao” võ thuật không có nghĩa là tôn sùng sự đánh nhau, sự hiếu chiến… mà là tôn sùng và đề cao những giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp có sẵn trong võ thuật hoặc thông qua rèn luyện võ thuật mà đạt được. Thượng võ được biểu hiện thông qua thái độ, hành vi ứng xử thường ngày.

Tinh thần thượng võ là gì?

Tinh thần Thượng võ: “Tinh thần Thượng võ” trong võ thuật phải được hiểu là còn cao hơn “Thượng võ” kia một bậc. Ví dụ: Ở “Thượng võ” chỉ dừng lại ở hành vi không dồn đối phương (cừu nhân) vào đường cùng, vào chỗ chết, tha cho được sống, để mặc cho đi… trong khi cái “Tinh thần Thượng võ” lại là tiến lên đỡ cừu nhân đứng dậy, bắt tay hóa giải sự hận thù, kết nghĩa “bát bái chi giao”, thậm chí còn thương nhau hơn anh em ruột thịt… Đây chính là những cái kết rất “có hậu”, đậm “tính người”, đầy tính “nhân văn” của người làng võ mà chúng ta vẫn thường thấy được đề cao trong các tác phẩm văn học nghệ thuật.

“Tinh thần Thượng võ” của tiền nhân người “Tàu”

Theo Sử ký: Trận Trường Bình là trận đánh lớn giữa nước Tần và nước Triệu thời Chiến Quốc trong lịch sử Trung Quốc diễn ra từ năm 262 TCN đến năm 260 TCN. Cả hai bên đều thay chủ tướng chỉ huy quân đội và kết quả quân Tần đánh bại quân Triệu, giết hơn 40 vạn quân Triệu. Đây là một trong những chiến thắng khẳng định sức mạnh của nước Tần, mở ra quá trình thống nhất hoàn toàn Trung Quốc của nước này mà sau này Tần Thuỷ Hoàng hoàn thành vào năm 221 TCN.

Quân Triệu đầu hàng quá đông, Bạch Khởi sợ không kiềm chế được, nên bàn với Vưong Hạt chôn sống hết. Để lừa quân Triệu, ông đem hàng tốt chia làm mười doanh, sai mươi viên tướng thống suất, hợp với quân Tần, đều cho trâu rượu, ăn uống và nói rằng ngày mai Võ An quân sẽ lựa chọn quân Triệu, người nào khoẻ mạnh đánh trận được, thì cấp cho khí giới và đem về nước Tần sai dụng, còn người già yếu hay nhát sợ đều cho về Triệu. Quân Triệu mừng rỡ.

Đêm ấy, Bạch Khởi truyền mật lệnh cho mười viên tướng rằng: Quân Tần đều dùng vải trắng phủ đầu, nếu đầu không có vải trắng, thì tức là quân Triệu, đều phải giết đi.

Quân Tần theo lệnh, cùng ra tay một lúc. Hàng tốt nước Triệu vì không biết có lệnh ấy, lại không có khí giới, nên đều bó tay chịu chết. Bốn mươi vạn quân Triệu trong một đêm đều bị chém chết cả. Bạch Khởi thu nhặt những đầu lâu quân Triệu, chất đống ở trong luỹ Tần, gọi là núi Đầu Lâu.

Tính ra trong trận Trường Bình, trước sau quân Tần hoặc chém hoặc bắt cộng 45 vạn quân Triệu, kể cả những quân Triệu đầu hàng Vương Hạt trước, đều bị giết sạch cả, chỉ còn 240 người ít tuổi được thả về Hàm Đan để tuyên dương cái oai của nước Tần.

Vụ chôn sống quân Triệu là một trong những vụ thảm sát lớn nhất thời cổ đại của lịch sử Trung Quốc.

Thượng võ trong cuộc sống hiện nay

Trong xã hội nhiễu nhương, kim tiền hiện nay, Tinh thần Thượng võ tuy chẳng mấy khi có ai thể hiện nhưng điều đó không có nghĩa là không còn.

Trước tiên là tinh thần Tôn Sư Ái Hữu, ấy là tôn kính người dạy dỗ mình, coi thầy như cha như mẹ “Sự sư như sự phụ”, là “Sư hữu sự, đệ tử phục kỳ nan” (tức lo, san sẻ cái mối ưu lo của thầy) và ngược lại người thầy cũng phải tôn trọng và yêu quí học trò của mình “Ái đồ như ái tử”, coi học trò như con như cháu trong nhà; Phải kính trên nhường dưới, hữu hảo với đồng môn, có tinh thần tương thân tương ái, biết chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau trong học tập, lúc ốm đau, khó khăn và hoạn nạn.

Học võ là để rèn luyện sức khỏe, để bảo vệ mình, để cứu người do vậy phải biết dùng võ thuật, sử dụng võ thuật và những kiến thức đã được các thầy trang bị vào mục đích “Vệ quốc phòng thân”, “Tế bần phù suy”, chống lại cường quyền, bênh vực lẽ phải, bảo vệ người cô thế v.v. Chính vì cái nhẽ ấy mà người học võ càng học lại càng tỏ ra khiêm nhượng, nhân từ, “khiêm nhượng nhân từ” ở đây không có nghĩa là ươn hèn, nhút nhát; Tuyệt đối không được dùng kỹ năng, kỹ sảo, các tuyệt kỹ đã được truyền dạy vào mục đích không trong sáng như tạo băng kết nhóm quấy phá làng xóm, trộm cắp; không bức hại người, không dồn đối phương vào đường cùng, vào chỗ chết; không dùng võ thuật, các tuyệt kỹ học được để giải quyết các ân oán vì mục đích tư thù, để sát hại người hoặc làm cho đối phương bị què quặt, tàn phế, mang thương tích suốt đời.

Như vậy, “Thượng võ” trong võ thuật phải hiểu ấy là đề cao những phẩm chất cao thượng, cách hành xử “đẹp”, “công bằng”, “lịch sự” và “văn minh” giống như kiểu tinh thần Fair Play trong thể dục thể thao.

Từ xa xưa. giới võ thuật đã tồn tại những “luật bất thành văn” đề cao tính thượng võ của mọi vận động viên. Thi đấu đối kháng, sẽ có người thắng và người thua. Điều quan trọng là người tham gia thi đấu phải có một thái độ đúng. Chơi võ, đấu võ là đề cao võ thuật, coi trọng sự khỏe khoắn, dẻo dai, khéo léo. Nhưng đề cao võ thuật không có nghĩa là cổ xuý cho sự đánh nhau lấy được và nhất là sự hiếu chiến quá đà, “triệt tiêu” đối thủ, bất chấp mọi thứ (miễn là giành chiến thắng về mình).

Những giá trị tốt đẹp đó có sẵn ngay trong các võ thuật hoặc thông qua rèn luyện võ thuật mà đạt được. Các võ sĩ đạo của Nhật Bản ngày xưa luôn coi trọng tinh thần “ái võ, thượng võ”. Họ tuyệt đối trung thành với những lời nguyền khi thi đấu, có khi hi sinh cả tính mạng để bảo toàn khí tiết võ sĩ (vì giữ được tinh thần thượng võ trong mọi tình huống).

Thượng võ trước hết thể hiện ở tinh thần “tôn sư ái hữu” (kính trọng thầy dạy và yêu quý bạn chơi). Thầy dạy cần phải coi như cha (sự sư như sự phụ). Trái lại, người thầy dạy cũng phải biết tôn trọng, yêu quý trò của mình (ái đồ như ái tử).

Thứ hai là tinh thần thi đấu hết mình. Dù thế nào, người chơi cũng phải cố gắng hết sức và tối kỵ là bỏ cuộc. Tại SEA Games 30 (2019, tổ chức ở Philippines), nữ vận động viên của ta là Nguyễn Thị Hồng Lệ, dù kiệt sức vẫn lấy hết sức bình sinh chạy về đích. Cũng năm 2019, tại cuộc thi marathon quốc tế (London, Anh), vận động viên Hayley Carruthers (26 tuổi) đã có màn cán đích kịch tính và đầy xúc động. Sau khi gần hoàn tất đường chạy 42,195km, Carruthers đột nhiên lảo đảo ngã quỵ xuống đường chạy, nhưng chị cố lết thêm vài bước chân để cán đích, đồng thời xác lập một kỉ lục với chính mình.

Thứ ba là thái độ tôn trọng người chơi và luật chơi. Khi vào thi đấu, bất luận tương quan, lợi thế thế nào, người chơi cũng không được coi thường đối thủ. Tại Olympic 2016 ở Rio de Janeiro, Usain Bolt (vận động viên điền kinh nổi tiếng người Jamaica) đã bị người xem và báo chí phê phán, khi cả trong trận bán kết và chung kết, khi bứt lên trước Justin Gatlin (kì phùng địch thủ người Mỹ) ở 20m cuối, Usain Bolt vừa chạy vừa vỗ ngực cười đắc thắng.

Khán giả cũng không hài lòng với thái độ chủ quan khinh địch của các cầu thủ Đội tuyển Pháp tại EURO-2020. Trong trận đấu vòng 1/8 (29.6.2021), khi dẫn đội Thuỵ Sĩ tới 3-1, nhiều cầu thủ Pháp đã chùng xuống, không còn nhiệt huyết thi đấu. Kết quả thì mọi người đã rõ. Đội Thụy Sĩ vùng lên gỡ hoà và thắng ở loạt đá luân lưu.

Cuối cùng, thượng võ còn thể hiện ở tinh thần thể thao cao thượng, fair play, tính nhân văn trong cách ứng xử giữa người với người, giữa mình và đối thủ. Đó chính là nét đẹp cần thiết, vô cùng đáng quý mà thể thao đem lại.

********************