Thầy cô trường sẽ hướng dẫn soạn bài Giá trị văn học và tiếp nhận văn học để các bạn cùng tham khảo.
Bài soạn sẽ gồm 2 phần là Ngắn gọn và Đầy đủ chi tiết. Các em chú ý nhé.
Soạn bài Giá trị văn học và tiếp nhận văn học ngắn gọn
Câu 1 (trang 191 sgk ngữ văn 12 tập 2)
Giá trị của văn học ảnh hưởng, tác động sâu sắc tới con người và cuộc sống:
+ Giá trị nhận thức
+ Giá trị thẩm mĩ
+ Giá trị giáo dục
* Giá trị nhận thức: phản ánh hiện thực, khám phá, lí giải đời sống con người ở nhiều không gian, thời gian khác nhau, mọi thời đại, xứ sở.
Văn học phản ánh quá trình nhận thức thế giới, tự nhận thức bản thân mình của mỗi người.
*Giá trị giáo dục
+ Văn học mang giá trị giáo dục, thông qua việc nhận thức cuộc sống đẹp, người viết nêu ca ngợi giá trị sống tốt đẹp, lên án thói hư tật xấu nhằm tạo ra những bài học giáo dục sâu sắc.
Ngay cả khi văn học miêu tả cái xấu, cái ác thì vẫn có tác dụng giáo dục tốt đến độc giả, nếu nhà văn có cái tâm trong sáng, thái độ phê phán đúng mực, hợp lý thông qua những hình tượng nghệ thuật độc đáo, sáng tạo
* Giá trị thẩm mĩ
Giá trị nhận thức, giá trị giáo dục của văn học có thể phát huy tích cực khi gắn với giá trị tạo nên đặc trưng của văn học, giá trị thẩm mĩ. Giá trị thẩm mĩ có khả năng của văn học có thể phát hiện, miêu tả những vẻ đẹp của cuộc sống một cách sinh động,giúp con người cảm nhận được, rung cảm với những vẻ đẹp phong phú, rộng lớn từ tình cảm, thế giới bên ngoài.
– Vẻ đẹp văn học hài hòa giữa hình thức với nội dung, mang lại những tình cảm thẩm mỹ cho người đọc
Câu 2 (Trang 191 sgk ngữ văn 12 tập 2)
Mối quan hệ mật thiết giữa các giá trị văn học khác nhau
+ Ba mối quan hệ mật thiết không tách rời, tác động đến người đọc (khái niệm chân, thiện, mĩ)
– Giá trị nhận thức làm tiền đề giá trị giáo dục, giá trị giáo dục làm sâu sắc thêm giá trị nhận thức
– Không có nhận thức đúng đắn, văn học không thể giáo dục con người
– Giá trị nhận thức, giá trị giáo dục được phát huy tích cực nhất khi gắn với giá trị thẩm mĩ
Câu 3 (Trang 191 sgk ngữ văn 12 tập 2)
Tiếp nhận văn học, rung động với nó, đắm chìm trong thế giới nghệ thuật của tác phẩm, lắng nghe tiếng nói của tác giả, thưởng thức cái hay, cái đẹp và tài nghệ của tác giả.
Hai tính chất cơ bản:
+ Tính chất cá thể hóa, chủ động, tích cực của người tiếp nhận. Yếu tố thuộc về cá nhân và vai trò quan trọng: năng lực, thị hiếu, sở thích, lứa tuổi, trình độ học vấn, kinh nghiệm sống…
Tính khuynh hướng trong tư tưởng, tình cảm, lứa tuổi, trình độ học vấn, kinh nghiệm sống…
Khuynh hướng tư tưởng tình cảm, thị hiếu thẩm mĩ làm cho sự tiếp nhận đậm nét cá nhân
Sự chủ động, tích cực của người tiếp nhận làm tăng sức sống cho tác phẩm
+ Tính đa dạng, không thống nhất: cảm thụ, đánh giá của công chúng về một tác phẩm khác nhau, thậm chí cùng một người ở nhiều thời điểm khác nhau
Câu 4 (trang 191 sgk ngữ văn 12 tập 2)
Cấp độ tiếp nhận văn học:
– Cảm thụ tập trung vào nội dung cụ thể, toàn bộ câu chuyện tác giả muốn nói gì
– Cảm thụ qua nội dung trực tiếp, thấy được nội dung tư tưởng tác phẩm ‘
– Cảm thụ chú ý tới nội dung, hình thức nghệ thuật, thấy được giá trị tư tưởng, nghệ thuật, đòi hỏi người đọc phải có năng lực cảm thụ
Luyện tập
Câu 1 (trang 191 sgk ngữ văn 12 tập 2)
Tuy nhiên khi nói tới giá trị cao quý nhất của văn chương thì đúng là “văn chương làm cho lòng người thêm trong sạch và phong phú hơn”
Bởi: văn chương khơi gợi trong con người những tình cảm tốt đẹp chưa có và đã có.
+ Văn chương mở ra những khát vọng, gieo cho con người những tình cảm cao đẹp.
+ Văn chương phát hiện, miêu tả vẻ đẹp của cuộc sống một cách sinh động, giúp con người cảm nhận một cách tinh tế, sâu sắc vẻ đẹp.
Câu 2 (trang 191 sgk ngữ văn 12 tập 2)
Văn bản Vợ nhặt:
+ Giá trị nhận thức: tái hiện chân thực thời kì đau thương của dân tộc khi chịu hai ách áp bức, bóc lột của thực dân và phát xít. Nạn đói năm 1945 cướp đi mạng sống của nhiều người.
+ Giá trị thẩm mĩ: khơi gợi niềm đồng cảm, thương cảm của người đọc đối với thân phận con người nghèo khó trong thời kì đất nước bị ngoại xâm.
+ Giá trị giáo dục: giáo dục lòng yêu nước, lòng thương người.
Câu 3 (trang 191 sgk ngữ văn 12 tập 2)
Cảm: chính là cảm nhận, tình cảm mà người viết gửi gắm, người đọc tiếp nhận. Cảm ở đây xuất phát từ tình cảm của con người
Hiểu: nắm được nội dung, tình cảm, hiểu được bản chất vấn đề, nắm được kiến thức.
Hiểu thuộc về nhận thức, khi người đọc nhận thức, nhìn nhận đúng đắn một tác phẩm cả về nội dung và nghệ thuật sẽ có cơ sở lí giải những ấn tượng, cảm xúc mà tác phẩm gợi ra.
Soạn bài Giá trị văn học và tiếp nhận văn học đầy đủ chi tiết
Kiến thức cơ bản trong bài Giá trị văn học và tiếp nhận văn học
1. Giá trị văn học
a) Giá trị nhận thức
Tác phẩm văn học mang lại cho con người nhiều tri thức về đời sống, sinh hoạt, phong tục của một xã hội, một thời đại. Thông qua tác phẩm, người đọc nhân thức được những vấn đề đang đặt ra trong xã hội, nhận biết được cái đẹp, cái xấu hoặc những vấn đề liên quan đến vận mệnh của nhiều người. Văn học nâng cao năng lực nhận thức của con người, giúp con người nhìn rõ những giá trị về nhân cách, về sức sống của cái thiện và lẽ công bằng. Ví dụ, ở một khía cạnh nhất định, tác phẩm Chữ người tử tù giúp người đọc hiểu nghệ thuật thư pháp. Chí Phèo khắc hoạ mâu thuẫn đối kháng gay gắt giữa bọn địa chủ cường hào với nông dân, đặt ra vấn đề cải thiện môi trường sống để con người có điều kiện làm người lương thiện. Số đỏ khám phá phương diện sinh hoạt đạo đức của xã hội thực dân nửa phong kiến,…
Nếu khoa học nhận thức thông qua khái niệm, thì văn học lại nhận thức cuộc sống thông qua hình tượng.
b) Giá trị giáo dục
Văn học bồi đắp cho con người khát vọng vượt lên trên cái tầm thường để sống cuộc đời có ý nghĩa. Văn học giáo dục con người các tư tưởng nhân đạo, lòng vị tha, tinh thần yêu công lí, chuộng lẽ phải. Giá trị giáo dục của văn học được thực hiên thông qua những trải nghiệm, những rung động,… của độc giả đối với những cuộc đời, những số phận,… trong tác phẩm văn học.
c) Giá trị thẩm mĩ
Giá trị thẩm mĩ của văn học là vẻ đẹp do văn học tạo nên: những bức tranh, những hình tượng sống động, độc đáo, giàu ý nghĩa, có sức lôi cuốn và lay động tâm hồn con người. Trong văn học, phẩm chất thẩm mĩ biểu hiện tập trung ở hình tượng nghệ thuật mà khi thể nghiệm thẩm mĩ độc giả đã lưu giữ những gây ấn tượng nổi bật không dễ phai mờ.
Đặc điểm nổi bật của giá trị thẩm mĩ là nó hấp dẫn con người một cách vô tư, bằng chính sự hứng thú của hoạt động thưởng thức. Nó lôi cuốn con người vào một thế giới hư cấu, để con người thả hồn theo những hình ảnh tưởng tượng đẹp đẽ, để có thể sống bằng tình cảm và mơ ước với nhiều cuộc đời, số phận…
2. Tiếp nhận văn học
a) Quá trình tiếp nhận văn học có vai trò, ý nghĩa vô cùng quan trọng trong lịch sử phát triển của văn học. Ý nghĩa của tác phẩm văn học trên thực tế không hề tĩnh mà có biến động, phong phú thêm theo tiến trình lịch sử. Nó cho thấy vai trò khá quan trọng của người đọc trong quá trình tiếp nhận tác phẩm văn học.
Người đọc tiếp nhận tác phẩm do nhiều nhu cầu khác nhau: giải trí, hiểu biết, nâng cao năng lực cảm thụ, phát hiện đánh giá, học tập sáng tác,… Quá trình tiếp nhận văn học vì vậy cũng trải qua các giai đoạn: đọc văn bản, phát hiện, kiến tạo ý nghĩa tác phẩm, thưởng thức đánh giá các giá trị, tư tưởng, nghệ thuật,… Chính trong quá trình này, những giá trị văn học được khám phá và thế giới tinh thần của người đọc cũng bộc lộ rõ.
b) Trong tiếp nhận văn học, người đọc phải giữ vai trò chủ động tích cực, chủ động biến văn bản ngôn từ thành một thế giới nghệ thuật sinh động, giàu ý nghĩa. Muốn vậy người đọc phải hiểu được nghĩa các từ, các hình ảnh, mối liên hệ giữa các câu, các phần,… giải thích được những khoảng trống, những thứ tưởng như vô lí trong tác phẩm. Đây là quá trình đồng sáng tạo của người đọc.
Mỗi người có trình độ văn hoá, kiến thức, hiểu biết, tính cách… khác nhau nên kết quả tiếp nhận văn học cũng khác nhau. Có bao nhiêu người đọc thì có bấy nhiêu “dị bản” về tác phẩm văn học trong tâm hồn người đọc xét về mặt đậm – nhạt, nông – sâu, toàn diện – phiến diện. Như vậy quá trình tiếp nhận có mang tính chủ quan của người tiếp nhận nhưng tiếp nhận cũng không thể tuỳ tiện mà cần phải dựa trên cơ sở ngôn từ tác phẩm.
Người đọc trước khi tiếp nhận tác phẩm đã có một “tầm đón nhận” nhất định. Tầm đón nhận giúp họ phân biệt tác phẩm mới – cũ, quen thuộc hay xa lạ, tác phẩm thấp hơn “tầm đón nhận” thì không đáp ứng được nhu cầu của người đọc còn nếu cao hơn “tầm đón nhận” sẽ khiến người đọc lúng túng, nhưng nó có tác dụng kích thích, nâng cao “tầm đón nhân” ở người đọc.
Trong quá trình tiếp nhận văn học, người đọc sẽ khám phá ra những ý nghĩa thú vị của tác phẩm, tức là tác phẩm văn học sẽ trở nên phong phú hơn, sâu sắc hơn. Mặt khác, quá trình này không chỉ giúp người đọc bộc lộ tư tưởng, tình cảm, hiểu biết của bản thân mà còn trau dồi để những yếu tố đó trở nên phong phú hơn.
Tìm hiểu bài
Câu 1. Nêu vắn tắt cơ sở xuất hiện và nội dung cụ thể từng giá trị nhận thức, giáo dục, thẩm mĩ của văn học (Xem mục I)
Câu 2. Trong sự tồn tại của văn học, giá trị nhận thức luôn là tiền đề của giá trị giáo dục. Không có nhận thức đúng đắn thì văn học không thể giáo dục được con người. Ngược lại, giá trị giáo dục làm sâu sắc thèm giá trị nhận thức của văn học đối với đời sống, bởi người ta nhận thức không chỉ để nhận thức mà nhận thức còn để hành động.
Giá trị nhận thức và giá trị giáo dục của văn học chỉ có thể phát huy một cách tích cực nhất, có hiệu quả cao nhất khi gắn với một giá trị tạo nên đặc trưng của văn học, đó là giá trị thẩm mĩ. Giá trị thẩm mĩ là khả năng của văn học có thể phát hiện và miêu tả những vẻ đẹp của cuộc sống một cách sinh động, giúp con người cảm nhận được và biết rung động một cách tinh tế, sâu sắc trước những vẻ đẹp đó.
Câu 3. Quá trình tiếp nhận văn học là quá trình người đọc chuyển hoá văn bản ngôn từ nghệ thuật thành tác phẩm văn học thông qua các giai đoạn như đọc văn bản (tri giác ngôn từ, tái tạo hình ảnh…), phát hiện, kiến tạo ý nghĩa của tác phẩm, thưởng thức các giá trị tư tưởng, nghệ thuật, ghi nhớ những điều hay, tâm đắc, …
Những tính chất của tiếp nhận văn học bao gồm:
– Thực chất đó là một quá trình giao tiếp: sự giao tiếp giữa tác giả với người tiếp nhận; sự giao tiếp giữa người nói và người nghe; người viết và người đọc; người bày tỏ và người chia sẻ, cảm thông.
– Trong sự giao tiếp giữa tác phẩm với độc giả, tính chất cá thể hoá, tính chủ động, tích cực của người tiếp nhận đóng vai trò quan trọng.
– Tính đa dạng, không thống nhất của việc tiếp nhận văn học: cùng một tác phẩm nhưng sự cảm thụ và đánh giá của công chúng là rất khác nhau.
Câu 4. Quá trình tiếp nhận văn học bao gồm các cấp độ:
+ Cảm thụ chỉ tập trung vào nội dung cụ thể, nội dung trực tiếp của tác phẩm.
+ Cảm thụ qua nội dung trực tiếp để thấy nội dung tư tưởng của tác phẩm.
+ Cảm thụ chú ý đến cả nội dung hình thức và nội dung biểu hiện (nghệ thuật).
– Để tiếp nhận văn học có hiệu quả thật sự, người đọc cần không ngừng nâng cao trình độ hiểu biết của mình, tích luỹ kinh nghiệm tiếp nhận, biết trân trọng sản phẩm sáng tạo của một ý thức khác, lắng nghe một tiếng nói khác, làm quen với một giá trị văn hoá khác, tìm cách để hiểu tác phẩm một cách khách quan, toàn vẹn, nhờ đó mà làm phong phú thêm vốn cảm thụ của mình.
Luyện tập
Câu 1. “Nuôi dưỡng đời sống tâm hồn con người”, “làm cho lòng người được thêm trong sạch và phong phú hơn”… khi nói như vậy chúng ta đã khẳng định và đề cao vai trò giá trị giáo dục của vãn chương. Với giá trị nhận thức và giá trị thẩm mĩ, văn chương làm cho tâm hồn con người thêm phong phú; với giá trị giáo dục, văn chương làm cho con người thêm trong sạch. Quả thực, giáo dục con người là một nhiệm vụ cao cả không chỉ của riêng văn học mà còn của nhiều ngành khoa học và hoạt động xã hội. Tuy nhiên, không nên tuyệt đối hoá vị trí của giá trị giáo dục bởi giữa các giá trị của văn học có mối liên hệ hỗ ượ mật thiết, có giá trị này mới có giá trị kia.
Câu 2. Đọc tác phẩm Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân, ta có thể cảm nhận được những giá trị lớn của văn học:
– Giá trị nhận thức: Đọc tác phẩm, người đọc hiểu thêm về thú chơi chữ thanh cao, nho nhã của người xưa; tái hiện được không gian và thời gian lịch sử – xã hội của thời đại đó, …
– Giá trị giáo dục: Trên cơ sở ngợi ca và trân trọng những nét nhân cách và khí phách cao đẹp của Huấn Cao, tác phẩm hướng người đọc đến những giá trị đạo đức, nhân cách tốt đẹp.
– Giá trị thẩm mĩ: Nguyễn Tuân đem đến cho chúng ta một quan niệm thẩm mĩ thú vị, thấm đẫm tư tưởng nhân văn: Cái đẹp có thể nảy sinh ở chốn tù ngục; ngọn lửa chính nghĩa có thể bùng cháy ở nơi sự bẩn thỉu, tối tăm ngự trị; thiên lương cao cả có thể xuất hiện trong môi trường của tội ác. Để tạo ra giá trị thẩm mĩ ấy, Nguyễn Tuân đã vận dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật, ví dụ: thủ pháp tương phản đối lập, thủ pháp đòn bẩy.
Câu 3. Cảm và hiểu là hai bước cơ bản trong quá trình tiếp nhận văn học. Cảm là giai đoạn người đọc có nhận thức cảm tính về tác phẩm; đó là khi người đọc có những ấn tượng chung nào đó về tác phẩm (vui, buồn, sâu sắc, mới mẻ,…) nhưng chưa cắt nghĩa được nguồn gốc của những ấn tượng đó.
Hiểu là khi người đọc đã nhận thức được tác phẩm một cách tương đối trọn vẹn về cả nội dung và nghệ thuật; có cơ sở để lí giải về những ấn tượng, cảm xúc mà tác phẩm gợi ra cùng như những giá trị sâu xa khác của tác phẩm.
Trên đây là hướng dẫn Soạn bài Giá trị văn học và tiếp nhận văn học được các biên soạn trong chuyên mục soạn văn 12. Các em có thể tham khảo đầy đủ các bài soạn văn lớp 12 ở đó nhé.
Đăng bởi: Thcs-thptlongphu.edu.vn
Chuyên mục: Tổng hợp
